सम्झाइबुझाइ गर्दासम्म हो, ठीक छ, हुन्छ, अब त्यसै गर्छु भन्ने तर आप्mनो बानी नछाड्ने मानिसको एउटा प्रवृत्ति हो । जुन काम गलत हो भन्ने बुझाइ छ, गर्नु हुन्न पनि भन्छ, अरूलाई यसो गर्नुहुन्न र उसो गर्नुहुन्न भन्दै सिकाउँछ पनि फेरि ऊ आपूm चाहिं त्यही काम गर्छ । जस्तै ‘धुम्रपान गर्नुहुन्न है’ भन्ने अनि आपैंm खैनी मल्न थाल्ने गुरुजस्तो । सबै कुरा थाहा हुँदाहुँदै पनि बानी परेको आप्mनो नराम्रो कुरा छोड्न नसक्ने र अरूको सकारात्मक, राम्रो कुराको ग्रहण गर्न नचाहनेहरू त हाम्रो समाजमा बग्रेल्ती पाइन्छन् । शायद उनीहरूलाई पुरानो नराम्रो पक्षलाई त्यागेर नयाँ राम्रो पक्ष अङ्कीकार गर्दा आप्mनो मनभित्रको प्यारो साथी त्याग्नुपरे जस्तो अनुभूति हुन्छ होला । त्यस्ता व्यक्तिलाई अरूले दिएको सकारात्मक अर्ती, बुद्धि वा सल्लाह–सुझाव पनि पराइ लाग्छ । त्यसैले एउटा व्यङ्ग्यात्म भनाइ छ, “आप्mनो बानी को छोड्छ, अर्काको बानी को लिन्छ ।”
जिपी फाउन्डेशन पर्साले आयोजना गरेको ‘शान्ति संवाद’ कार्यक्रमका अधिकांश वक्ताहरूले भने, “राजनीतिलाई व्यवसाय बनाउनुहुँदैन ।” कार्यक्रममा मुलुकका ठूला पार्टी र साना पार्टीका केन्द्रीय तहदेखि स्थानीयस्तरसम्मका नेता, कार्यकर्ताहरू थिए । पूर्वमन्त्री देखि पार्टीका पूर्व गाविस अध्यक्षहरूसमेत रहेको कार्यक्रममा पर्सेलीकै बाहुल्यता थियो । कुरा सही हो वास्तवमा राजनीति आपैंmमा एउटा पवित्र र सेवामूलक कार्य हो । राष्ट्रलाई सही किसिमले सञ्चालन गर्ने नीति नै राजनीति हो । यसमा राष्ट्रको सम्प्रभु, स्वाभिमान, नागरिकको कल्याण र अग्रगतिलगायतका कुराहरू पर्दछन् । असल राजनीति गर्न साधना, त्याग र समर्पणको खाँचो पर्छ । त्यसैले भनिन्छ– ‘राजनीति सेवा हो ।’ राजनीतिक पार्टीको झोला भिर्ने र लोगो लगाउने सबै राजनेता होइनन् । उनीहरू नेता हुन सक्लान्, तर राजनेता होइनन् । जसरी वाम माछाको पोखरीमा छिरेको सर्प माछाजस्तै देखिए पनि माछा होइन । उस्तै देख्दा जालहारी झुक्किन सक्ला, माछाहरू पनि भ्रममा पर्न सक्छन् । तर वास्तविकता त पछि उसको कर्मले छुट्टयाउँछ । व्यक्तिले अँगालेको बानी जस्तो छ, उसको कर्म पनि त्यस्तै हुन्छ । सर्प र माछाको बानी तथा स्वभाव फरक हुने भएकोले उनीहरूको कर्म पनि फरक परेको हो ।
बानीबेहोराले उसको दैनिकी तथा कर्म निर्धारण गर्ने हुँदा ‘राजनीति गर्छु’ भन्नेहरूमा सबैभन्दा पहिले बानी व्यवहारमा सुधार आउनु जरूरी छ । राजनीतिलाई कमाइखाने बनाए पनि ठीकै थियो । यहाँ त राजनीतिलाई ठगीखाने धन्धा बनाउनेहरूको प्रतिस्पर्धा छ । दलहरूबीचमा अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा छ । लक्ष्य, नीति, कार्यक्रम, सिद्धान्त, कार्यान्वयन एवं राष्ट्रको प्रगतिका पक्षमा भन्दा पनि आरोप, प्रत्यारोप, अफवाह र जनतालाई भ्रमित पार्ने किसिमका प्रोपोगन्डाहरू गर्ने प्रतिस्पर्धा यहाँका नेता, कार्यकर्ताहरूमा छ । एउटै दलभित्र पनि योग्यता, क्षमता, इमानदारिता र अनुभवको आधारमा भन्दा पनि नातावाद, कृपावाद, हनुमानवादको आधारमा गुट तयार हुन्छ । यो तरीका दिगो हुँदैन, पर्दा खुस्किएको दिन सबै देखिन्छ । पछिल्लो पुस्तामा काङ्ग्रेस, कम्युनिस्ट वा अन्य दलका पर्सेली नेताहरू राजनेता बन्न नसक्नुको कारण पनि यही हो । अर्काको खुट्टामा तेल लगाउँदै अगाडि बढ्ने बानी परेकाहरूको आप्mनो खुट्टा चाहिं कहिल्यै बलियो हुँदैन । यो कुरा राजनीतिक दलमा आबद्ध अगुवाहरूलाईै राम्रैसँग थाहा छ । उनीहरू अरूलाई अर्ति–बुद्धि पनि दिन्छन् । तर आपूm भने उही हो, ‘आप्mनो बानी को छोड्छ...’
जिपी फाउन्डेशन पर्साले आयोजना गरेको ‘शान्ति संवाद’ कार्यक्रमका अधिकांश वक्ताहरूले भने, “राजनीतिलाई व्यवसाय बनाउनुहुँदैन ।” कार्यक्रममा मुलुकका ठूला पार्टी र साना पार्टीका केन्द्रीय तहदेखि स्थानीयस्तरसम्मका नेता, कार्यकर्ताहरू थिए । पूर्वमन्त्री देखि पार्टीका पूर्व गाविस अध्यक्षहरूसमेत रहेको कार्यक्रममा पर्सेलीकै बाहुल्यता थियो । कुरा सही हो वास्तवमा राजनीति आपैंmमा एउटा पवित्र र सेवामूलक कार्य हो । राष्ट्रलाई सही किसिमले सञ्चालन गर्ने नीति नै राजनीति हो । यसमा राष्ट्रको सम्प्रभु, स्वाभिमान, नागरिकको कल्याण र अग्रगतिलगायतका कुराहरू पर्दछन् । असल राजनीति गर्न साधना, त्याग र समर्पणको खाँचो पर्छ । त्यसैले भनिन्छ– ‘राजनीति सेवा हो ।’ राजनीतिक पार्टीको झोला भिर्ने र लोगो लगाउने सबै राजनेता होइनन् । उनीहरू नेता हुन सक्लान्, तर राजनेता होइनन् । जसरी वाम माछाको पोखरीमा छिरेको सर्प माछाजस्तै देखिए पनि माछा होइन । उस्तै देख्दा जालहारी झुक्किन सक्ला, माछाहरू पनि भ्रममा पर्न सक्छन् । तर वास्तविकता त पछि उसको कर्मले छुट्टयाउँछ । व्यक्तिले अँगालेको बानी जस्तो छ, उसको कर्म पनि त्यस्तै हुन्छ । सर्प र माछाको बानी तथा स्वभाव फरक हुने भएकोले उनीहरूको कर्म पनि फरक परेको हो ।
बानीबेहोराले उसको दैनिकी तथा कर्म निर्धारण गर्ने हुँदा ‘राजनीति गर्छु’ भन्नेहरूमा सबैभन्दा पहिले बानी व्यवहारमा सुधार आउनु जरूरी छ । राजनीतिलाई कमाइखाने बनाए पनि ठीकै थियो । यहाँ त राजनीतिलाई ठगीखाने धन्धा बनाउनेहरूको प्रतिस्पर्धा छ । दलहरूबीचमा अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा छ । लक्ष्य, नीति, कार्यक्रम, सिद्धान्त, कार्यान्वयन एवं राष्ट्रको प्रगतिका पक्षमा भन्दा पनि आरोप, प्रत्यारोप, अफवाह र जनतालाई भ्रमित पार्ने किसिमका प्रोपोगन्डाहरू गर्ने प्रतिस्पर्धा यहाँका नेता, कार्यकर्ताहरूमा छ । एउटै दलभित्र पनि योग्यता, क्षमता, इमानदारिता र अनुभवको आधारमा भन्दा पनि नातावाद, कृपावाद, हनुमानवादको आधारमा गुट तयार हुन्छ । यो तरीका दिगो हुँदैन, पर्दा खुस्किएको दिन सबै देखिन्छ । पछिल्लो पुस्तामा काङ्ग्रेस, कम्युनिस्ट वा अन्य दलका पर्सेली नेताहरू राजनेता बन्न नसक्नुको कारण पनि यही हो । अर्काको खुट्टामा तेल लगाउँदै अगाडि बढ्ने बानी परेकाहरूको आप्mनो खुट्टा चाहिं कहिल्यै बलियो हुँदैन । यो कुरा राजनीतिक दलमा आबद्ध अगुवाहरूलाईै राम्रैसँग थाहा छ । उनीहरू अरूलाई अर्ति–बुद्धि पनि दिन्छन् । तर आपूm भने उही हो, ‘आप्mनो बानी को छोड्छ...’
